આ વર્ષે 1985ના સુપ્રીમ કોર્ટના ઐતિહાસિક ચુકાદા મોહમ્મદ અહમદ ખાન વનામ શાહ બાનો બેગમ ને 40 વર્ષ પૂરાં થઈ રહ્યા છે — આ ચુકાદો ભારતના સૌથી ચર્ચાસ્પદ અને વિવાદાસ્પદ ચુકાદાઓમાંની એક રહ્યો છે।
યૂનિફોર્મ સિવિલ કોડ. વક્ફ બોર્ડ. ત્રણ તલાક. શાહ બાનો. આ ફક્ત શીર્ષકો નહીં છે — પણ તે સંજ્ઞાઓ છે જે ભારતના એક સૌથી કઠિન ન્યાયિક કેસમાંથી ઊભી થયેલી છે. એક એવો કેસ જેને જનમત્ને વહેંચી નાંખ્યો, દેશની ધાર્મિક નિરપેક્ષતાની કસોટી લીધી, અને *સમાનતા સામે ઓળખાણ* ની ચર્ચાને નવી જ્વાળા આપી — એ ચર્ચા આજે પણ ચાલુ છે।
અને હવે, 40 વર્ષ પછી, આ કહાણી પાછી ફરી રહી છે — આ વખતે રૂપેરી પડદે।
સમાચાર મુજબ, શાહ બાનો કેસ અને એ જેવા અન્ય કેસોથી પ્રેરિત એક શક્તિશાળી ફિલ્મ પર કામ ચાલી રહ્યું છે, જેનું દિગ્દર્શન *સુપર્ણ વર્મા* કરી રહ્યા છે। *યામી ગૌતમ* અને *ઇમરાન હાશમી* આ ફિલ્મના મુખ્ય કલાકારો છે, અને સૂત્રોના જણાવ્યા મુજબ ફિલ્મનું શૂટિંગ તાજેતરમાં *લખનઉ*માં પૂરું થયું છે। આ ફિલ્મ યામીની “આર્ટિકલ 370” પછીની મોટી રિલીઝ માનવામાં આવી રહી છે, જે એ કાનૂની લડાઈઓની માનવીય કિંમતને ઉજાગર કરશે જે રાષ્ટ્રીય ચર્ચાનું વિષય બની જાય છે।
1978માં, 62 વર્ષીય શાહ બાનો — પાંચ બાળકોની મા —એ પોતાના વકીલ પતિ મોહમ્મદ અહમદ ખાન દ્વારા ત્રણ તલાક આપવામાં આવ્યા બાદ, *ફોજદારી પ્રક્રિયા સંહિતા કલમ 125* હેઠળ સુપ્રીમ કોર્ટમાં ગુજરાનભથ્થાની અરજિ કરી। તેમના પતિએ મુસ્લિમ પર્સનલ લોનો હવાલો આપી ત્રણ મહિનાની ઈદ્દત પછી કોઇપણ પ્રકારનું ગુજરાનભથ્થું આપવાનો ઇનકાર કર્યો।
સાત વર્ષ લાંબી કાનૂની લડાઈ પછી, 1985માં સુપ્રીમ કોર્ટએ શાહ બાનોના પક્ષમાં ચુકાદો આપ્યો અને કહ્યું કે કલમ 125 તમામ નાગરિકો પર લાગુ પડે છે, અને છૂટાછેડા પછીની મહિલાઓને, તેઓ કોઈપણ ધર્મની હોય, ગુજરાનભથ્થું મળવાનું હક છે — આ ચુકાદો લિંગ ન્યાય અને બંધારણીય સમાનતાની દિશામાં એક માઈલસ્ટોન હતો।
પરંતુ આ ચુકાદા પછી કટ્ટરપંથી જૂથોની ભારે પ્રતિક્રિયા જોવા મળી, અને રાજીવ ગાંધી સરકારએ 1986માં *મુસ્લિમ મહિલા (વિવાહ વિચ્છેદ પર અધિકારોનું સંરક્ષણ) અધિનિયમ* પસાર કર્યું, જેનાથી સુપ્રીમ કોર્ટના ચુકાદાને મોટાભાગે બિનઅસરકારક બનાવી દીધો। આ ઘટનાક્રમએ મતબેંકની રાજકારણ, સમાન નાગરિક સંહિતા અને ધાર્મિક નિરપેક્ષતાની ચર્ચાને ફરી જીવંત કરી — ચર્ચા આજે પણ એટલી જ સંબંધિત છે।
પ્રધાનમંત્રી નરેન્દ્ર મોદી અને ગૃહમંત્રી અમિત શાહ જેવા નેતાઓ આજે પણ શાહ બાનો કેસને યુનિફોર્મ સિવિલ કોડ અને કાનૂની સુધારાઓની ચર્ચાનો એક ફેરવાવાળો મોર માને છે।
એક સમયે શાહ બાનોની અવાજ સુપ્રીમ કોર્ટની દીવાલોમાં ગુંજી હતી।
આજે, ચાર દાયકાં પછી, એ અવાજ પાછો ફરી રહ્યો છે — વધુ શક્તિશાળી રીતે, વધુ નિર્ભયતાથી — આ વખતેઃ સિનેમા દ્વારા।
